Çevirenin Notu

Önsözler

Rusya'nın Toplumsal Gelişimi ve Çarlık

Rus Kapitalizmi

Köylülük ve Tarım Sorunu

Rus Devriminin İtici Güçleri

Modern Kent

Kapitalist Büyük Burjuvazi

Burjuva Entelijensiya

Proletarya

Soyluluk ve Toprak Sahipleri

Köylülük ve Şehirler

Rus Devriminin Doğası

Bahar

Dokuz Ocak

Ekim Grevi

İşçi Temsilcileri Sovyetinin Oluşumu

On Sekiz Ekim

Witte Hükümeti

"Özgürlükler"in İlk Günleri

Çarın Adamları İş Başında

Bastil Sansürüne Hücum

Muhalefet ve Devrim

Kasım Grevi

Sekiz Saat ve Bir Silah

Köylü Ayaklanmaları

Kızıl Filo

Karşı-devrimin Eşiğinde

Sovyetin Son Günleri

Aralık

Özet

EKLER

Devrimde Proletaryanın Partisi ve Burjuva Partileri[1]

Yoldaşlar, biliyorsunuz ki, partimizin şimdi sona eren devrimimiz esnasındaki resmi görüşüyle ve bu devrimde burjuva partiler tarafından oynanan rolle radikal bir biçimde tartıştım.

Menşevik yoldaşlara kendi görüşleri olağanüstü karmaşık görünüyor. Beni sık sık, Rus devrimi hakkında fazla basitleştirilmiş bir düşünceye sahip olmakla suçladılar. Ama yine de, karmaşıklık olarak kılık değiştiren aşırı şekilsizliğe rağmen –ya da belki de özellikle bu şekilsizlik yüzünden– Menşeviklerin görüşü, Bay Milyukov’un bile anlayabildiği çok basit bir formüle indirgenir. Kadet partisinin ideolojik önderi, geçenlerde İkinci Devlet Duması Seçimleri adıyla yayınlanan kitabına eklediği notunda şöyle yazıyor:

Dar anlamda sol-kanat gruplara, yani sosyalist ve devrimci gruplara gelince, onlarla bir anlaşmaya varmak daha zor olacaktır. Fakat burada yine, kesin olarak hiçbir olumlu faktör olmayabilirse de, aramızdaki yakınlaşmaya bir dereceye kadar yardım edecek çok güçlü olumsuz faktörler bulunmaktadır. Onların amacı bizi eleştirmek ve gözden düşürmektir, ve diğer nedenlerle değilse bile bu nedenle, varolmak ve etkin olmak zorundayız. Biliyoruz ki, tüm sosyalistler için, yalnızca Rusya’da değil, dünyanın her tarafında, şimdi meydana gelen devrim, bir sosyalist devrim değil burjuva devrimdir ve demokratik burjuvazi tarafından gerçekleştirilmek zorundadır. Dünyanın hiçbir yerinde sosyalistler … böyle bir demokrasi için aday olmaya hazır değildirler, ve eğer halk onları büyük bir kalabalık halinde Dumaya gönderseydi, bu elbette bugün sosyalizmi kurmak için değil, onların hazırlayıcı “burjuva” reformları başarıyla gerçekleştirmeleri için olurdu.… Bu yüzden, parlamenter rolünü oynayarak kendilerini tehlikeye atmaktansa bu rolü bize bırakmaları, onlar için çok daha yararlı olacaktır.

Gördüğünüz gibi, Milyukov doğrudan meselenin özüne giriyor. Biraz önce aktardığım pasaj, Menşeviklerin, devrime ve burjuvaziyle sosyal demokrasi arasındaki ilişkilere dair görüşlerinin tüm temel unsurlarını kapsamaktadır. “Şimdi meydana gelen devrim, bir sosyalist devrim değil burjuva devrimdir.” Bu ilk nokta. Burjuva devrim “demokratik burjuvazi tarafından” yapılmalıdır. Bu da ikinci nokta. Sosyal demokrasi burjuva reformları kendi eliyle gerçekleştiremez; onun rolü yalnızca muhalefettir ve “eleştirmek ve gözden düşürmek”ten ibarettir. Dördüncü ve son olarak, sosyalistlerin muhalefette kalabilmelerini mümkün kılmak için, “biz (yani, demokratik burjuvazi) varolmak ve etkin olmak zorundayız.”

Peki ya “biz” mevcut değilsek? Ya burjuva devriminin başını çekmeye yetenekli bir burjuva demokrasisi yoksa? O zaman o icat edilmek zorundadır. Ve Menşeviklerin yaptığı şey de kesinlikle budur. Onlar, zengin hayal güçleriyle, bir burjuva demokrasisini, onun niteliklerini ve tarihini inşa ediyorlar.

Materyalistler olarak bizler, herşeyden önce kendimize burjuva demokrasisinin toplumsal temelleri sorusunu sormalıyız. Bu, hangi sınıflar, nüfusun hangi katmanları içinde destek bulabilir?

Hepimiz hem fikiriz ki, kapitalist burjuvazi tümüyle bir devrimci güç olarak söz konusu değildir. Kelimenin en geniş anlamında ulusal bir devrim olan büyük Fransız Devrimi sırasında bile, bazı sanayiciler Lyon’da karşı-devrimci bir rol oynadılar. Ama bize, burjuva devrimin yol gösterici gücü olarak hep orta ve özellikle küçük burjuvaziden söz ediliyor. Bu küçük burjuvazi tam olarak neyi temsil etmektedir?

Jakobenler, zanaat atölyelerinden çıkan kent burjuvazisi tarafından desteklenmişti. Küçük zanaatkârlar, çıraklar, bütün küçük kent nüfusu sıkı sıkıya onlarla birleşmiş, devrimci baldırı çıplakların ordusunu, Montagnard’ların önder partisinin temel desteğini oluşturmuştu. Zanaatsal işin uzun tarihsel okulundan geçmiş olan kent nüfusunun bu sağlam kitlesi, devrimi ileri taşımıştı. Devrimin nesnel sonucu, kapitalist sömürü için “normal” koşulların yaratılmasıydı. Fakat tarihsel sürecin toplumsal mekanizması, burjuvazinin bu egemenlik koşullarının, ayaktakımı, sokakların demokrasisi ve baldırı çıplaklar tarafından yaratılmasını emretti. Burjuva toplumu tüm işe yaramaz süprüntülerinden temizleyen onların terör diktatörlüğüydü, sonra burjuvazi, küçük burjuva demokrasisinin diktatörlüğünü alaşağı ederek egemenlik kurdu,

Ne yazık ki ilk kez olmamakla beraber, soruyorum: Rusya’da, bir devrimci burjuvaziyi kendi omuzları üzerinde yükseltebilecek, onu iktidara yerleştirebilecek ve proletaryaya muhalefet ederek böyle olağanüstü bir görevi yerine getirme olanağını verebilecek toplumsal sınıf nerededir? Asıl soru budur ve bir kez daha bunu Menşeviklere havale ediyorum.

Doğrudur, muazzam bir devrimci köylülük kitlesine sahibiz. Fakat Azınlıktan yoldaşlar da benim kadar bilirler ki, köylülük ‑yine de devrimci olabilir‑ bağımsız, az da olsa önderlik edici, politik bir rol oynama yeteneğine sahip değildir. Şüphesiz köylülük devrimin hizmetindeki olağanüstü bir güç olduğunu ispatlayabilir, fakat bir mujik partisinin burjuva devriminin başında yer alabileceğine ve kendi inisiyatifiyle ulusun üretici güçlerini eski prangalarından kurtarabileceğine inanmak bir Marksiste yakışmaz. Modern toplumda önderlik eden şehirdir ve yalnız o bir burjuva devrime önderlik etmeye yeteneklidir. Peki bizim ulusa önderlik etme yeteneğine sahip olabilecek kent burjuvazimiz nerededir?

Yoldaş Martinov, elde büyüteç onu pek çok kez aradı. Saratov’da öğretmenleri, Petersburg’da avukatları ve Moskova’da istatistikçileri buldu. O ve onun gibi düşünenler, bir zamanlar on sekizinci yüzyılın sonundaki baldırı çıplakların yarı-proleter zanaat burjuvazisinin doldurduğu yeri, Rus devriminde sanayi proletaryasının doldurduğunu kabul etmeyi reddediyorlar. Yoldaşlar, bu temel gerçeğe dikkatinizi çekmek isterim.

Bizim büyük sanayimiz, doğal olarak zanaatsal işten gelişmedi. Şehirlerimizin ekonomik tarihi asla bir zanaat döneminden geçmedi. Rusya’da kapitalist sanayi, Avrupa sermayesinin doğrudan ve acil basıncı altında oluştu. O, aslında, hiç zanaatsal kültürün direnciyle karşılaşmaksızın, ilkel bakir toprağı ele geçirdi. Yabancı sermaye, devlet borçları kanalından ve özel teşebbüsün boru hatlarından geçerek Rusya’ya aktı. Zanaatsal işin gelişmesine ya da hatta oluşumuna bile izin vermeksizin, kendi etrafında bir sanayi proletaryası ordusu topladı. Bu sürecin bir sonucu olarak, burjuva devrimi sırasında şehirlerimizdeki temel güç, toplumsal olarak son derece gelişmiş türden bir sanayi proletaryasından ibaretti. Bu, çürütülmesi mümkün olmayan ve devrimin taktiklerine ilişkin tüm kararlarımızın tam temelinde yer alması gereken bir gerçektir.

Azınlıktan yoldaşlar eğer devrimin zaferine inanıyorlarsa ya da hatta yalnız böyle bir zaferin olabilirliğini kabul ediyorlarsa, proletarya haricinde, devrimci iktidarı talep etme hakkımızın olamayacağını inkâr edemeyeceklerdir. Tıpkı Fransız Devrimindeki küçük-burjuva şehir demokrasisinin devrimci ulusun başında yer alması gibi, şehirlerimizin tek devrimci demokrasisi olan proletarya da öyle köylü kitlelerin desteğini almaya çalışmalı ve devrim muzaffer olursa iktidarı almalıdır. Doğrudan proletarya tarafından ve onun aracılığıyla da devrimci köylülük tarafından desteklenen bir hükümet, henüz sosyalist bir diktatörlük anlamına gelmez. Bir proleter hükümet beklentilerine şu an daha fazla değinmiyorum. Belki de Jakoben demokrasisinin düşmesi gibi, proletarya da, burjuvazinin egemenliği için yer açarak düşmeye yazgılıdır. Sadece bir şeyi saptamak istiyorum: Plehanov’un tahmin ettiği gibi, Rusya’daki devrimci hareket bir işçi hareketi olarak zafer kazanırsa, o zaman proletaryanın Rusya’daki zaferi ancak proletaryanın devrimci zaferi olarak mümkündür, ya da başka hiçbir şekilde mümkün değildir.

Bu sonuç üzerinde inatla ısrar ediyorum. Eğer proletaryayla köylü kitleler arasındaki toplumsal çelişkilerin, proletaryanın köylülüğün önderi olmasına izin vermeyeceğini, ve bizzat proletaryanın zafer için yeterince güçlü olmadığını kabul etmek zorundaysak, o zaman devrimimizin hiçbir şekilde kazanmaya yazgılı olmadığı sonucuna varmalıyız. Eğer öyleyse, o taktirde devrimin doğal sonucu, liberal burjuvaziyle eski iktidar arasında bir anlaşma olmalıdır. Bu tür bir sonucun olabilirliğiyle kesinlikle yüzleşmeliyiz. Ama bu yol devrimin yenilgisine gider, içsel zayıflıktan dolayı bir yenilgiye.

Esasen Menşeviklerin analizi –ve en başta da, onların proletaryayı ve onun köylülükle olası ilişkilerini değerlendirmeleri– onları kaçınılmaz olarak devrimci karamsarlığa doğru sürükler. Yine de onlar bu mantığı görmezlikten gelmekte ısrar ediyorlar ve bunun yerine, kendi devrimci iyimserliklerini … burjuva demokrasisine dayandırıyorlar. Bu nedenle onların tavrı Kadetlere yakındır. Onlar için Kadetler burjuva demokrasisinin simgesidir ve burjuva demokrasisi de devrimci iktidarın doğal talibidir.

Yoldaş Martinov, anayasal demokratik partinin tarihinin tüm felsefesini bu bakış açısıyla inşa etmiştir. Ona göre, Kadetler devrimci sükûnet dönemlerinde sağa, devrimci yükseliş dönemlerinde ise sola salınırlar; ve bu nedenle de devrimci geleceği onlar miras alacaklardır. Ne var ki burada Kadetlerin tarihinin maksatlı olarak önyargılı bir tasavvura uydurulduğuna dikkat çekmeliyim. Martinov bize, 1905 Ekiminde Kadetlerin grevlere sempatiyle yaklaştıklarını hatırlatır. Bu inkar edilemez bir olgu. Fakat onların platonik sempatilerinin gerisinde ne yatmaktadır? Sokak teröründen en kaba burjuva korku. Devrimci hareket daha da güçlendikçe, Kadetler politik arenadan tümüyle kaybolmuşlardır. Milyukov bu kayboluşun nedenlerini, alıntıladığım broşürde tam bir açık yüreklilikle izah eder:

17 Ekimden sonra, özgür politik toplantılar Rusya’da ilk kez görünmeye başladığında, bunlar şüphesiz sol-kanat bir ruh hali taşıyorlardı.… 1905’in son ayları boyunca, bu eğilime direnmek tümüyle olanaksızdı, hatta o sırada mevcudiyetinin ilk aylarında olan ve parlamenter mücadeleye hazırlanan Kadetler gibi bir parti için bile. Şimdi Kadetleri o sırada toplantılar düzenleyerek Troçkizmin “devrimci yanılsamalarına” ve Blanquizme sapmaya karşı çıkmayı başaramamakla suçlayanlar, bu dönem boyunca toplantılara katılan demokratik halkın ruh halini ya hiç anlamıyorlar ya da unuttular. (İkinci Devlet Duması Seçimleri, s. 91-92)

Gördüğümüz gibi, Bay Milyukov, benim adımı devrimin en yüksek noktasına ulaştığı dönemle ilişkilendirerek beni fazlasıyla onurlandırıyor. Ama alıntının ilginçliği bundan kaynaklanmıyor. Bizim için önemli olan nokta şudur ki, Ekim ve Kasımda Kadetlerin yapabildiği tek iş, devrimci “yanılsamalarla” mücadele etmekten, yani aslında devrimci kitle hareketine muhalefet etmekten ibaretti, ve bu işi yapmayı başaramamalarının tek nedeni de, o sırada halk toplantılarına katılan demokratik halktan korkmalarıydı. Ve mevcudiyetlerinin tam da balayında! Devrimimizin doruğunda!

Yoldaş Martinov, Kadetlerin grevcileri platonik olarak selamladığını hatırlıyor. Ama tek yanlı bir tarihçi olarak o, Kadetlerin başını çektiği zemtsi Kasım kongresinden bahsetmeyi unutuyor. Kongre halk hareketine katılım sorununu tartışmış mıydı? Hayır, Witte’nin bakanlığıyla anlaşmanın koşullarını tartışmıştı. Sivastopol ayaklanmasının haberleri geldiğinde, Kongre acilen ve kararlı bir şekilde sağa kaymıştı –sağa, sola değil. Ve yalnızca Milyukov’un, özet olarak, Tanrıya şükür ayaklanma çoktan bastırılmıştı anlamına gelen konuşması, yalnızca bu konuşma, Kadetlerin zemtsini anayasal dümen suyuna sokmayı başarmıştı. Görüyorsunuz ki, Martinov’un genel tezi çok ciddi kayıtlara açıktır.

Sonra ilk Dumadaki Kadetlere geliyoruz. Şüphesiz bu, liberal partinin tarihindeki en “parlak” sayfadır. Peki bu geçici başarı neyi açıklıyordu? Boykot taktiğine ilişkin değerlendirmelerimiz farklı olabilir. Ama hepimiz kabul etmeliyiz ki, bu taktik, yapay olarak ve bu nedenle de ancak geçici olarak, geniş demokratik katmanları Kadetlere yöneltmiş, birçok radikali kendilerini Kadet partinin temsil ettiğini düşünmeye zorlamış ve böylece Kadetleri “ulusal” muhalefet organına dönüştürmüştü; bu istisnai durum, Kadet’leri, yoldaş Martinov’un da sözünü ettiği Vyborg bildirisini yayınlamaya sevk etmişti. İkinci Duma  seçimleri sırasında, Kadetler, “devrimci yanılsamalar”la mücadele etme noktasındaki daha doğal konumlarına çoktan geri dönmüşlerdi. Kadet partinin tarihçisi Bay Aleksey Smirnov, Kadetlerin nüfuzunun çok büyük olduğu şehirlerde yaşanan seçim kampanyası hakkında şunları söylüyor: “Kentli seçmenler arasında hükümeti destekleyen hiç kimse yoktu.… Bu nedenle, seçim toplantılarında mücadelenin odak noktası Halkın Özgürlüğü partisiyle sol sosyalist partiler arasındaki tartışmaya kaymıştı.” (İkinci Devlet Duması Seçimleri, s. 90)

İlk seçimdeki muhalefet kaosu, ikinci kampanyada yerini devrimci demokrasi sorunu üzerine bir mücadeleye bırakmıştı. Kadetler kendi seçmenlerini, demokrasinin, devrimin ve proletaryanın sloganlarına karşı harekete geçirmişti. Temel gerçek budur. Kadetlerin toplumsal tabanı giderek daha dar ve daha az demokratik oluyordu. Ve bu geçici, arızi, süreksiz bir durum değildi. Liberalizmle devrimci demokrasi arasındaki gerçekten ciddi bir bölünmeye işaret ediyordu. İkinci seçimin bu sonucu hakkında Milyukov’un hiçbir yanılsaması yoktu. İlk Dumada Kadetlerin çoğunluğa sahip olduklarına –“belki hiçbir rakiplerinin olmaması yüzünden”– ve ikinci seçimde çoğunluğu kaybettiklerine dikkat çektikten sonra, Kadet partisinin önderi şöyle diyor: “Ama bunun yerine, ülkenin, devrim taktiklerine karşı bizim taktiklerimizden yana olan önemli bir bölümünün desteğine sahibiz.” (age., s.286)

Azınlığı oluşturan yoldaşlarımızın olayları değerlendirirken eşit şekilde açık görüşlü ve kesin olmalarını istemekten başka bir şey yapamayız. Gelecekte işlerin farklı olacağını mı sanıyorsunuz? Kadetler bayrakları üzerinde bir kez daha demokrasi yazacak ve daha devrimci mi olacaklar? Ya da tersine, devrimin daha ileri gitmesinin demokratlarla liberaller arasında nihai bir ayrışmaya yol açacağını ve sonuncuları gericilik kampına fırlatacağını mı düşünüyorsunuz? Kadetlerin ikinci Dumadaki taktikleri buna yol açmıyor mu? Sizin taktikleriniz buna yol açmaz mı? Dumadaki konuşmalarınız? Halk toplantılarındaki ve basındaki suçlamalarınız? O zaman Kadetlerin doğruları göreceklerine ve yollarını değiştireceklerine olan inancınız neye dayanıyor? Politik gelişmedeki olgulara mı? Hayır, kendi şemalarınıza. “Devrimi sonuna kadar götürmek” için şehir burjuvazisine ihtiyaç duyuyorsunuz. Onu her yerde arıyor ve Kadetlerden başka bir şey bulamıyorsunuz. Ve bu yüzden, onlar hakkında giderek daha şaşırtıcı biçimde iyimserleşiyor, onları süsleyip püslüyor, onları oynayamadıkları, oynayamayacakları, oynamak da istemedikleri bir tarihsel rolü oynamaya zorlamak istiyorsunuz.

Pek çok kez sormuş olmama rağmen, hâlâ asıl soruma bir yanıt almış değilim. Devrime ilişkin hiçbir tahmininiz yok. Politikanız perspektiften yoksun.

Ve bu yüzden, burjuva partilere karşı tutumunuz, hatırlamanın kongre açısından iyi olacağı şu sözcüklerle formüle ediliyor: “Duruma göre.” Size göre, proletarya halk kitleleri üzerinde nüfuz kurmak için sistemli bir mücadele yürütmez; taktik adımlarının her birini, tek bir yol gösterici fikrin, ezilen emekçileri bir araya getirme, onların gözü kulağı ve önderi olma fikrinin bakış açısından gözden geçirmez; hayır, o politikasını “duruma göre” yürütür. Çok büyük zaferler uğruna geçici kazanımlardan vazgeçme olanağını yitirir; herşeyi ampirik olarak ölçüp tartar, tüm politik eylemlerini “duruma göre” planlar. Yoldaş Plehanov, neden sarışınları esmerlere tercih etmek zorunda olayım diye sormuştu. Güzel, eğer sarışınlar ve esmerlerden bahsediyorsak, bunun, Almanların Privatsache dedikleri özgür kişisel tercih meselesi olduğunu kabul etmeliyim. Yüksek ilkeleriyle bilinen Aleksinski’nin bile, eylem birliğinin bir önkoşulu olarak, kongrenin onların saç rengine dair bir “düşünce birliği”ne varması gerektiğini ısrarla savunacağını sanmıyorum. (Alkışlar)[2]

PROLETARYA VE RUS DEVRİMİ

Rus Devrimine İlişkin Menşevik Teori Üzerine[3]

Her iyi Avrupalı ve daha az olmamak üzere her Avrupalı sosyalist, Rusya’nın beklenmedik bir ülke olduğunu düşünür. Çok basit, çünkü nedenlerini bilmediğinizde sonuçlar daima beklenmedik görünür. On sekizinci yüzyıldaki Fransız gezginler, Rusların ateşler yakarak sokaklarını ısıttıklarını anlatıyorlardı. Yirminci yüzyılın Avrupalı sosyalistleri doğal olarak buna inanmıyorlardı, ama yine de Rus ikliminin sosyal demokrasinin gelişmesine olanak verme açısından çok sert olduğunu düşünüyorlardı. Tersi de doğrudur. Hangisi olduğunu unuttuğum bir Fransız romancı, Eugéne Sue ya da Dumas pére, kahramanına Rusya’da, sous l’ombre d’une kljukwa, bir kliukvanın[4] gölgesinde, çay içirtir. Şüphesiz, bugün eğitim görmüş her Avrupalı, bir kliukva bitkisi altında bir insanla bir semaver için yer bulmanın, bir devenin iğne deliğinden geçmesi kadar zor olduğunu bilir. Ama Rus devriminin muazzam olayları, tüm beklenmedikliğiyle birlikte, pek çok Batılı sosyalisti, yakın zamana kadar sokak ısıtma ihtiyacı duyan Rus tabiatının, aniden narin kutup bitkilerini dev baobap ağaçlarına dönüştürme yeteneği kazandığına inanmaya sevk etti. Bu nedenledir ki, devrimin ilk güçlü etkisi Çarlığın askeri kuvvetleri tarafından ezildiğinde, birçokları alelacele kliukvanın gölgesinden hayal kırıklığının gölgesine geçtiler.

Bereket versin ki, Rus devrimi sosyalist Batıda Rus toplumunu anlamaya dönük hakiki bir arzu doğurdu. Ne var ki hangisinin daha değerli olduğunu söylemekte zorlanıyorum –bu entelektüel ilgi mi, yoksa, herşeye rağmen, en azından dalgayla kumsala vuran bir köpek ölüsünün okyanusun bir “armağanı” olması anlamında, devrimin bir armağanı olan üçüncü devlet Duması mı?

Devrimin uyandırdığı ilgiyi karşılamak için üç kitap yayınlayan Stuttgart’daki Dietz yayınevi teşekkürü kesinlikle hak etmektedir.[5] Bununla birlikte dikkat çekmeliyiz ki, bu üç kitap katiyen eşit değerde değildir. Maslow’un çalışması Rusya’daki tarım ilişkileri üzerine büyük bir incelemedir. Onun bilimsel değeri öyle büyüktür ki, yalnızca kitabın aşırı biçimsel zayıflığını değil, yazarın Marx’ın toprak rantı teorisinin makul bir versiyonundan uzak olmasını bile affetmek mümkündür. Hiçbir bakımdan bağımsız bir inceleme olmayan Pasçitnow’un kitabı, Rus işçisinin konumuna ilişkin bir miktar yararlı malzeme sunmaktadır; fabrikada ya da madende, evde, hastanede, bir dereceye kadar sendikasında, ama ülkenin toplumsal organizması içinde değil. Yazar bunu yapmaya asla kalkışmamaktadır. Sonuç olarak, onun çalışması, Rus proletaryasının devrimci rolünü anlamaya çok az yardımcı olmaktadır.

İşte Tscherewanin’in son günlerde Almanca bir çevirisi basılan broşürünün aydınlatmaya çalıştığı önemli sorun budur; ve izleyen sayfalarda bizim tartışmak istediğimiz de bu broşürdür.

I

II

III

IV

FARKLILIKLARIMIZ[10]

1905 Yılı, Gericilik ve Devrimci Olasılıklar

Lassalle 1854’te Marx’a şunları yazıyordu; “Şu anki ilgisizliğin üstesinden teorik araçlarla gelinemez derken tümüyle haklısınız. Bu düşünceyi genelleştirerek daha ileri götürürdüm, ilgisizliğin üstesinden teorik araçlarla asla gelinmedi, yani politik ilgisizliğin teorik olarak üstesinden gelme, müritler, sektler ya da başarısız pratik hareketler yarattı, ama şimdiye kadar asla gerçek bir dünya hareketi ya da evrensel bir kitle hareketi yaratmadı. Kitleler, sadece gerçek olayların dinamik kuvvetiyle, bir hareketin akıntısı içinde sürükleniyorlar, yalnızca pratik olarak değil, entelektüel olarak da.”

Oportünizm bunu anlayamaz. Oportünizmin başlıca psikolojik özelliğinin bekleme yeteneksizliği olduğunu söylemek paradoksal görünebilir. Ama bu, şüpheye yer bırakmayacak şekilde doğrudur. Dost ve düşman toplumsal güçlerin, aralarındaki uzlaşmaz çelişki ve karşılıklı etkileşim yüzünden, tam bir politik kesinti yarattığı; ekonomik gelişmenin moleküler sürecinin, çelişkileri şiddetlendirerek, yalnızca politik dengeyi bozmayı başardığı ama aslında onu güçlendirdiği ve bunu yaparak onu sürekli kıldığı dönemlerde, sabırsızlığa kapılan oportünizm, tarihin pratikte henüz hazır olmadığı şeyi yürürlüğe koymanın “yeni” yollarını ve araçlarını arar. Kendi yetersizliğinden ve güvenilmezliğinden bıkıp, “müttefikler” arayışına girer. Liberal gübreliğin üzerine can havliyle atlar. Ona yalvarır, sarılır, onu etkileyebilmek için özgül formüller icat eder. Liberalizm ona, yanıt olarak yalnızca kendi politik kokuşmuşluğunu bulaştırır. O zaman oportünizm, gübrelikten münferit demokrasi incileri seçmeye başlar. Onun müttefiklere ihtiyacı vardır. Olası müttefiklerin eteklerine yapışarak oradan oraya koşturur. Kendi taraftarlarına, tüm potansiyel müttefiklere karşı saygılı olmalarını öğütleyen uzun söylevler çeker. “Zerafet, daha fazla zerafet, çok daha fazla zerafet!” Özel bir hastalıktan mustaribdir, liberalizm konusunda ihtiyat manyaklığı, zerafet hastalığı; ve hastalığı nedeniyle çılgına dönüp, kendi partisine saldırır ve onu yaralar.

Oportünizm henüz olgunlaşmamış ilişkiler üzerine bina inşa eder. Derhal “başarı” ister. Muhalif müttefikler yardım etmedikleri zaman, yalvararak, tartışarak, tehdit ederek hükümete koşar. Sonunda hükümetin içinde kendine bir yer bulur (buna kabinecilik denir), bu suretle, teorinin olduğu kadar idari araçların da tarihin yerini alamayacağını göstermekten başka hiçbir şey başarmamış olur.

Oportünizm nasıl bekleneceğini bilmez. Büyük olayların onu her zaman gafil avlamasının nedeni kesinlikle budur. Bu olaylar ayaklarını yerden keser, bir tahta parçası gibi onu girdabın içine çeker ve başını bir oraya bir buraya vurarak önünde sürükler. Direnmeye kalkışır, ama boşuna. O zaman kaderine boyun eğer, mutluymuş gibi yapar, yüzdüğünü göstermek için kollarını sallar ve herkesten daha çok bağırır. Ve kasırga sona erdiğinde, karada sürünür, üstünü başını silkeler, baş ağrısından ve ağrıyan uzuvlarından yakınır ve aşırı hareketliliğini takip eden perişan mahmurluğuyla, devrimci “hayalciler” için hiçbir acı sözü esirgemez.

I

II

III

IV

V

VI

VII

İKTİDAR MÜCADELESİ[16]

Önümüzde, bir program ve taktik bir eylem planı içeren bir broşür duruyor. Başlığı, Rus Proletaryasının Görevleri. Rusya’daki Yoldaşlara Bir Mektup. P. Akseldrod, Astrov, A. Martinov, L. Martov ve S. Semkovski’nin imzalarını taşıyor.

Mektup, devrim sorununu çok genel bir tarzda ortaya koyuyor. Yazarlar, savaşın yol açtığı durumun tasvirine son verip, politik olasılıkları ve taktiksel sonuçları tartışmaya çalıştıkça, analizleri kesinliğini ve açıklığını yitiriyor; hatta kullanılan terminoloji muğlaklaşıyor ve toplumsal tanımlamalar belirsizleşiyor.

Dışarıdan görüldüğü kadarıyla, bugün Rusya’da, ilk bakışta, iki temel ruh hali ya da manzara hakim: bir yandan ulusal savunma (Romanov’dan Plehanov’a kadar herkes tarafından açıkça paylaşılan) kaygısı, öte yandan, yine muhalif bürokratik fronde’den, kendiliğinden sokak çatışmalarına katılanlara kadar hemen herkes tarafından sergilenen genel bir hoşnutsuzluk. Bu iki egemen ruh hali, yaklaşan halk devriminin, doğrudan ulusal savunma amacıyla gelişeceği şeklinde bir yanılsamaya yol açmaktadır. Ama bu aynı iki ruh hali, Martov ve diğerlerinde olduğu gibi, biçimsel olarak “ulusal savunma” davasının karşısına konulduğu durumda bile, “halk devrimi” sorununun ortaya konulmasındaki muğlaklığı büyük ölçüde belirlemektedir.

Savaş ve yenilgiler, ne devrim sorununu ne de bunu çözecek devrimci güçleri yaratmıştır. Tarih, bizim için, Varşova’nın Bavyera prensine teslim olmasıyla başlamaz. Bugün hem devrimci çekişkiler, hem de toplumsal güçler, aradan geçen on yılın getirdiği çok önemli değişimlerin yanı sıra, 1905’te yüzyüze geldiklerimizin aynısıdır. Savaşın tüm yaptığı şey, rejimin yaşama yeteneğini nesnel olarak yitirdiğini büyük bir açıklıkla ortaya çıkarmak olmuştur. Aynı zamanda halkın kafasında büyük bir karışıklığa da yol açmıştır, öyle ki, “herkes” Hindenburg’a direnme arzusuyla dolu olduğu kadar, 3 Haziran[17] rejimine karşı da nefretle dolu gibidir. Ama nasıl bir “halk savaşı”nı örgütlemeye doğru ilk adımlar, derhal Çarlık polisi ile karşı karşıya gelmiş ve 3 Haziran Rusya’sının gerçek, “halk savaşı”nınsa masal olduğunu açıkça göstermişse, “halk devrimi” girişimi de, daha eşiğinde, Plehanov’un tutumu sayesinde engellenmişti. O Plehanov ki, arkasında Kerenski, Milyukov, Guçkov ve genel olarak devrimci olmayan ve karşı-devrimci ulusal demokrasi ve ulusal liberalizm durmasaydı, bütün müritleriyle birlikte kendisi de bir masal sayılabilirdi.

Mektup, elbette, kendisini savaşın ve mevcut rejimin sonuçlarından devrim aracılığıyla kurtarması beklenen ulusumuzun içindeki sınıfsal ayrışmayı görmemezlikten gelemiyor. “Milliyetçiler, Oktobristler, ilericiler, Kadetler, sanayiciler ve hatta radikal aydınların bir bölümü (!), hep birlikte, bürokrasinin ülkeyi savunamayacağını haykırarak, halk güçlerinin ulusal savunma amacıyla seferber edilmesini talep ediyorlar.” Mektup, tamamen doğru bir biçimde, “ulusal savunma hedefi etrafında, Rusya’nın mevcut egemenleriyle, bürokratlarıyla, soyluları ve generalleriyle bir ittifakı” önvarsayan bu tutumun karşı-devrimci olduğu sonucuna varıyor. Ve yine oldukça haklı bir biçimde, karşı-devrimci tutumların, “her renkten burjuva yurtseverlerin” –ve Mektubun değinmeden geçtiği sosyal-yurtseverlerin– niteliği olduğuna işaret ediyor.

Bundan şu sonuç çıkar; sosyal demokrat parti yalnızca en tutarlı devrimci parti olmayıp, aslında ülkedeki tek devrimci partidir de; ve diğer bütün partiler, sadece devrimci yöntemleri daha az kullanmamakla kalmayıp, esasında devrimci de değildirler. Diğer bir deyişle, sosyal demokrat parti, sorunu bir devrim sorunu olarak gördüğünden, “genel hoşnutsuzluk”a rağmen, açık politik arenada tümüyle yalnız kalmıştır. Bütünüyle açık olmamız gereken ilk sonuç budur.

Fakat şüphesiz, partiler sınıflarla özdeş değillerdir. Politik bir partinin tutumu ve temsil ettiği toplumsal tabakanın çıkarları, bütünüyle örtüşmeyebilir ve bu sonunda derin bir çelişkiye dönüşebilir. Yine, partilerin tavrı, halk yığınlarının ruh halinden etkilenebilir. Bu kesinlikle doğrudur. Ama hesaplarımızı yaparken, parti sloganları ve parti taktikleri gibi daha az sürekli ve daha az güvenilir etkenleri daha az hesaba katmak ve ulusun toplumsal yapısı, sınıfsal güçlerin ilişkisi ve gelişme eğilimleri gibi daha sürekli tarihsel etkenler üzerinde yoğunlaşmak, bizim için çok daha fazla gereklidir.

Ama yine de Mektubun yazarları bu sorunlardan tümüyle kaçınıyorlar. Yazarların 1915 Rusya’sında “halk devrimi”nin niteliği hakkında tüm söyledikleri, onun proletarya ve demokrasi tarafından “yapılması gerektiği”dir. Proletaryanın ne olduğunu biliyoruz, peki “demokrasi” nedir? Bir politik parti mi? yukarıdaki sözlerden anlaşılıyor ki, öyle değil. O halde halk kitleleri mi? Hangi kitleler? Kuşkusuz ki sözü edilen şey, sanayi ve ticaret küçük burjuvazisi, aydınlar ve köylülüktür.

Askeri Kriz ve Politik Olasılıklar başlıklı bir dizi makalede, bu toplumsal güçlerin potansiyel devrimci önemine ilişkin genel bir değerlendirme yapmıştık. 1905 devrimi deneyiminden hareket ederek, geçen on yılın, güçler ilişkisini nasıl değiştirdiğini incelemiş ve kendimize, bu değişimlerin demokrasinin (burjuva) lehinde mi, aleyhinde mi olduğu sorusunu sormuştuk. Devrimci perspektifleri ve proletaryanın taktiklerini tartıştığımız zaman, bu soru merkezi bir sorudur. 1905’ten bu yana Rusya’da burjuva demokrasisi güçlenmiş midir, yoksa önce olduğundan daha zayıf hale mi gelmiştir? Burjuva demokrasisinin durumu defalarca tartışılmıştır ve bunun yanıtını hâlâ bilmeyen biri karanlıkta kalmaya mahkûmdur. Yanıtı vermiştik. Rusya’da ulusal burjuva devrim olanaksızdır, çünkü gerçekten devrimci bir burjuva demokrasisi yoktur. Tıpkı ulusal savaşlar dönemi gibi, ulusal devrimler dönemi de geçmiştir –hele hele Avrupa’da. Bu ikisi arasında derin bir iç bağlantı vardır. Emperyalizm çağında yaşıyoruz, bu yalnızca bir sömürgesel yayılma sistemini değil, diğerlerinden çok farklı bir ülke içi rejimi de ifade eder. Bu artık, bir burjuva ulusun eski rejimi karşısına alma sorunu değil, proletaryanın burjuva ulusu karşısına alma sorunudur.

Zanaat ve ticaret küçük burjuvazisi, 1905 devriminde bile önemsiz bir rol oynamıştı. Geçen on yılda, bu sınıfın toplumsal önemi tartışılmaz bir biçimde azaldı. Rusya’da kapitalizm, orta sınıflara ilişkin olarak, eski ekonomik kültürün hakim olduğu ülkelerle mukayese edilemeyecek derecede daha zalim ve daha sert bir tarza sahiptir.

Aydın kesim şüphesiz sayısal olarak genişlemiş ve ekonomik rolü daha önemli hale gelmiştir. Ama aynı zamanda, önceki hayali “bağımsızlığı” da sonunda tarihe karışmıştır. Aydınların toplumsal önemi, bütünüyle, kapitalist ekonominin ve burjuva kamuoyunun örgütlenmesindeki rolleriyle belirlenir. Kapitalizmle maddi bağları nedeniyle, içlerine katıksız emperyalist eğilimler sinmiştir. Mektupta, “hatta radikal aydınların bir bölümü … halk güçlerinin ulusal savunma amacıyla seferber edilmesini talep ediyorlar” dendiğini aktarmıştık. Bu tümüyle yanlıştır. Radikal aydınların “bir bölümü” değil, “tümü” böyle bir seferberliği talep etmektedir; ve yalnızca radikal aydınların tümü değil, çoğunluğu olmasa bile sosyalist aydınların geniş bir bölümü de öyle. Aydınları gerçekte olduğundan daha iyiymiş gibi göstererek, “demokrasi” saflarını hiç şişirmemeliyiz.

O halde, sanayi ve ticaret küçük burjuvazisi her zaman olduğundan daha zayıftır ve aydınlar devrimci tutumlarını terk etmiştir. Devrimci bir etken olarak kentsel demokrasiden söz edilmeye bile değmez. Geriye köylülük kalıyor. Ama bildiğimiz kadarıyla, ne Akselrod ne de Martov, hiç de köylülüğün bağımsız devrimci rolüne ilişkin abartılı umutlar beslemiyor. Acaba onlar, son on yıl boyunca köylü sınıfı içinde sürekli artan ayrışma yüzünden, bu rolün daha da güçlendiği sonucuna mı ulaştılar? Böyle bir varsayım, hem teorik görüşlere hem de tüm tarihsel deneyimimize açık bir biçimde aykırıdır.

Peki o halde Mektup, kafasında nasıl bir “demokrasi”yi tasarlıyor? Ve halk devrimiyle neyi kastediyor?

Kurucu Meclis sloganı, devrimci bir durumu önvarsayar. Böyle bir durum var mı? Evet var. Ama Rusya’nın, Çarlıkla hesaplaşabilecek ve bunu isteyecek bir burjuva demokrasisini sonunda yaratıp yaratmadığı sorununun bununla hiçbir ilgisi yoktur. Aksine, savaşın tamamen açığa çıkardığı bir şey varsa, o da Rusya’da devrimci demokrasinin olmadığıdır.

3 Haziran Rusya’sının, içerdeki devrimci sorunu dışarıdaki emperyalist eylemler aracılığıyla çözme girişimi, iflâs etmiştir. Ama bu, 3 Haziran rejiminden sorumlu ya da yarı-sorumlu partilerin, şimdi devrimci yolu izleyecekleri anlamına değil, askeri felaketin, ülkenin egemenlerini emperyalizm yoluna itmeye bir yandan devam ederken, diğer yandan açığa vurduğu devrimci problemin, ülkedeki tek devrimci sınıfın önemini iki katına çıkardığı anlamına gelir.

3 Haziran bloğu parçalanmıştır. İçinde sürtüşme ve mücadeleler yaşanmaktadır. Bu, Oktobristlerin ve Kadetlerin devrimci bir iktidar fikrini kabul etmeye ya da bürokrasinin ve birleşik soyluluğun kalelerine saldırmaya hazır oldukları anlamına gelmiyor. Ama rejimin devrimci bir saldırıya direnme gücünün bir süre için kuşkusuz zayıflamış olduğu anlamına geliyor.

Monarşi ve bürokrasi uzlaştı. Bu onların, iktidarı hiç kavgasız teslim edecekleri anlamına gelmez. Dumanın dağıtılması ve son kabine değişiklikleriyle, teslim olmaktan ne kadar uzak olduklarını açıkça gösterdiler. Ama artacağı kesin olan bürokratik istikrarsızlık, proletaryanın devrimci seferberliği için çalışan sosyal demokratlara büyük ölçüde yardımcı olacaktır.

Kent ve kır nüfusunun en alt katmanları giderek yoksullaşacak, istismar edilecek, hoşnutsuz olacak, hırçınlaşacaktır. Bu, devrimci demokrasinin bağımsız bir güç olarak proletaryayla birlikte yan yana savaşacağı anlamına gelmiyor. Böyle bir güç için ne toplumsal malzeme ne de önder kadro vardır. Ama, nüfusun en alt katmanlarındaki şiddetli hoşnutsuzluk ikliminin, işçi sınıfının devrimci saldırısına yardımcı olacağı anlamına geliyor. Proletarya, burjuva demokrasisinin ortaya çıkmasına ne kadar az bel bağlarsa, kendisini küçük burjuvazinin ve köylülüğün pasifliğine ve dar görüşlülüğüne ne kadar az uyarlamaya çalışırsa, o kadar kararlı ve uzlaşmaz olur, “sonuna kadar” –yani iktidarı ele geçirinceye kadar– mücadele etme azmini o kadar açık şekilde gösterir, karar anında proleter olmayan halk kitlelerini peşinden sürükleme şansı o kadar artar. Toprakların müsadere edilmesi, vs. gibi sloganlar, kendi başlarına bir işe yaramaz. Ve bu, devlet iktidarını ayakta tutan ya da deviren ordu için daha da doğrudur. Ordu kitlesi, ancak, devrimci sınıfın yalnızca gösteri ya da protesto yapmakla kalmayıp, aslında iktidar mücadelesi verdiğine ve kazanma şansının da olduğuna ikna olduğu zaman bu sınıfa meyledecektir.

Rusya’da savaşın ve yenilgilerin her zamankinden daha keskin bir biçimde açığa çıkardığı bir nesnel devrimci sorun vardır; devlet iktidarı sorunu. Egemenlerin örgütsüzlüğü giderek artmaktadır. Kentsel ve kırsal kitlelerin hoşnutsuzluğu büyümektedir. Fakat proletarya tek başına ve 1905’tekiyle kıyaslanamayacak kadar büyük ölçüde, bu durumu kendi çıkarı için kullanabilecek tek devrimci etkendir.

Mektupta sorunun bu can alıcı noktasına değinir gibi görünen bir cümle var. Rusya’nın sosyal demokrat işçileri, diyor, “3 Haziran monarşisinin devrilmesi için verilen ulusal mücadelenin başına” geçmelidir. “Ulusal”ın ne anlama geldiğini açıklamıştık. Ama “başına” sözcüğü, politik olarak bilinçli işçilerin, böyle yaparak tam olarak ne kazanacaklarını anlamaksızın, kanlarını herkesten daha serbestçe dökmeleri anlamına değil de, herşeyden öte bizzat proletaryanın mücadelesi olacak bir mücadelede politik önderliği üstlenmesi gerektiği anlamına geliyorsa, o zaman şu açıktır ki, bu mücadelede ulaşılacak zafer, iktidarı kendisine önderlik edene, yani sosyal demokrat proletaryaya geçirmek zorundadır.

Bu nedenle, “geçici bir devrimci hükümet”ten değil (tarihin, içini nasıl dolduracağı henüz bilinmeyen boş bir formül), devrimci bir işçi hükümetinden, iktidarın Rus proletaryası tarafından ele geçirilmesinden söz ediyoruz.

Ulusal Kurucu Meclis, cumhuriyet, sekiz saatlik işgünü, toprak sahiplerinin topraklarının müsaderesi sloganlarıyla birlikte, savaşın hemen kesilmesi, ulusların kendi kaderini tayin hakkı ve Avrupa Birleşik Devletleri sloganları, sosyal demokrat partinin ajitasyon çalışmasında çok büyük bir rol oynayacaktır. Ama devrim, herşeyden önce bir iktidar sorunudur –politik biçim değil (Kurucu Meclis, cumhuriyet, Avrupa federasyonu) iktidarın toplumsal içeriği sorunu. Mevcut koşullar altında, Kurucu Meclis sloganı ya da toprak sahiplerinin topraklarının müsaderesi sloganı, eğer proletaryanın iktidarı ele geçirme mücadelesine dolaysız hazırlığıyla desteklenmezse, bütün doğrudan anlamını yitirir. Çünkü proletarya iktidarı monarşinin elinden almadıkça, başka hiç kimse bunu yapmayacaktır.

Devrimci sürecin gelişim temposu, başka konudur. Bu, askeri, politik, ulusal ve uluslararası pek çok etkene bağlıdır. Bu etkenler gelişmeyi hızlandırabilir ya da yavaşlatabilir, devrimin zaferini sağlayabilir ya da başka bir yenilgiye yol açabilir. Ama koşullar ne olursa olsun, proletarya yolunu açıkça görmeli ve bu yolda bilinçle ilerlemelidir. Her şeyden öte, yanılsamalardan kurtulmalıdır. Ve tarihi boyunca proletaryanın en büyük yanılsaması, her zaman başkalarına güvenmek olmuştur.

RUSYA’NIN TARİHSEL GELİŞİMİNİN ÖZGÜL NİTELİKLERİ ÜZERİNE

M. N. Pokrovski’ye Yanıt

I

II

İkinci Kısıma Önsöz Yerine

İşçi Temsilcileri Sovyeti Duruşması

Sovyet ve İddia Makamı

Mahkeme Önündeki Konuşmam

Oraya ...

... ve Geri