Tüccar veya ticaret sermayesi, meta ticareti sermayesi ve para ticareti sermayesi olmak üzere iki alt bölüme ayrılır. Marx, modern iktisadın ve hatta onun en iyi temsilcilerinin, ticaret sermayesini doğrudan doğruya sanayi sermayesiyle aynı kefeye koyduğunu ve ticaret sermayesinin karakteristik özelliklerini tümüyle gözden kaçırdığını vurgular. Bu durum ticaret sermayesi üzerinde durmayı çok daha gerekli kılmaktadır. Kapital ikinci ciltte ele alındığı üzere, toplumun toplam sermayesinin bir kısmı her zaman paraya çevrilmek üzere meta olarak, bir başka kısmı da metaya çevrilmek üzere para olarak piyasada bulunur. Meta ve para, daima bu çevrilme hareketinin, bu biçimsel başkalaşımların içindedir. “Genel olarak dolaşım sürecinde bulunan sermayenin bu işlevinin, özel bir sermayenin özel bir işlevi olarak bağımsızlaşması, iş bölümünün ürünü olarak özel bir kapitalistler grubuna devredilen bir işlev olarak sabitlenmesi ölçüsünde, meta- sermaye, meta ticareti sermayesi ya da ticaret sermayesi haline gelir.”

İşçi sınıfının örgütlü bir güç olarak kendini gösteremediği koşullarda Bilal Erdoğan gibi sultanın oğlu sıfatından başka bir niteliği olmayanlar “bilirkişi” edasıyla çıkıp konuşmayı kendilerinde hak görmektedirler. Bu rejim sayesinde pek çok vakfı, kamu kaynağını yönetmekte, elde ettikleri güçle gençleri zehirlemek, işçi sınıfının kazanımları üzerinde tepinerek emekçileri birbirine düşürmek istemektedirler. Faşist rejimi ve gücünü bu rejimden alan yiyicileri hak ettikleri yere, tarihin çöp sepetine işçi sınıfının örgütlü mücadelesi gönderecektir.

Son günlerde Türkiye gündemi çocuklara, kadınlara, hayvanlara yönelik vahşet haberleriyle çalkalanıyor. Toplumun artık bu kadarı da olmaz dediği ne varsa bir bir yaşanırken, yaşananlar midesi, vicdanı olan herkesi derinden sarsıyor. Son olarak “yenidoğan çetesi” olarak adlandırılan ve emekçi aileleri ve SGK’yı soymak için henüz dünyaya gözlerini yeni açmış bebeklerin canına kast eden bir şebeke açığa çıktı. Birtakım hastanelerin ve sağlık çalışanlarının adının geçtiği olayların buzdağının görünen kısmı olduğunu, yaşananların birkaç vicdansızın çıkarları uğruna yaptıkları “kötülüklerin” fazlasıyla ötesine geçtiğini görmek gerekiyor.

AKP’nin eğitim alanında üç temel ilkesinden bahsetmek mümkündür: Birincisi, imam-hatipleri yaygınlaştırmak, cazip hale getirmek, düz liseleri de imam-hatipleştirmek ya da en azından din derslerinin sayısını arttırmak, tarikatları yapılan çeşitli protokollerle düz liselere resmi olarak sokarak orada yasal faaliyet yürütmelerini mümkün kılmak, çocukları ve gençliği tarikatlara yönlendirip onların eline mahkûm etmek. İkincisi, devlete ait okulları tedricen tasfiye ederek başta kendilerine yakın olanlar gelmek üzere özel okulları teşvik etmek, AKP yandaşı şirketlere mümkün olan en büyük avantayı yaratacak projeler geliştirmek. Üçüncüsü de, iktidarda oluşlarının kaçınılmaz bir gereği olarak sermayenin genel çıkarlarını da gözeterek, hem küçük işletmelere hem de büyük sermayeye daha da ucuz ve hatta bedava eğitimli işgücü sağlayacak şekilde mesleki-teknik okulları elden geçirmek.

2011’de büyük bedeller ödeyerek 23 yıllık Bin Ali diktatörlüğünü deviren ancak yarattıkları devrimci durum burjuvazi tarafından söndürülen Tunuslu emekçiler yeni bir diktatörü daha ne kadar taşıyacaklar? Kitleleri sokağa döken nesnelliğin büyük oranda ekonomik zorluklar, hayat pahalılığı ve işsizlik olduğunu düşündüğümüzde önümüzdeki dönemin Kays Said için hiç de kolay geçmeyeceğini tahmin etmek zor değildir. İşsizlik, özellikle genç işsizliği artmaya devam ediyor, yüksek enflasyon ve düşük ücretler de yakıcı sorunlar olarak varlığını koruyor. Bütün bu sorunlar olduğu yerde dururken hatta daha da büyürken Kays Said’in demir yumruğunun Tunuslu emekçileri ilânihaye durdurabileceği söylenemez.

Sermayeden ve onun tüm renklerden siyasi temsilcilerinden gerçek bir savaş karşıtı duruşu beklemek nafiledir! Çünkü bu onların sınıf doğalarına terstir! Egemenlerin çıkarları için ezilenleri peşinden sürüklediği tüm savaşlarda, karşı duruşu samimiyetle ortaya koyanlar tarih boyunca hep ezilenler oldu. Açgözlü kapitalistlerin kendi çıkarları uğruna giriştikleri savaşlar, işçi ve emekçi kitleler için daha fazla yokluk, daha fazla yoksulluk, açlık, göç ve ölüm anlamına geliyor! Ancak ve ancak sosyalist bir dünya yaratmak için verilecek bir mücadele egemenlerin kirli savaşlarına ve o savaşı yaratan iktidarlarına son verebilir!

İşçi sınıfı iktidarında doğayla uyumlu bir programın üretici güçlerin gelişmesinin önünü açması, çevre sorunları karşısında da çözüm olanaklarını geliştirecektir. Kârlılık hesabı yapmaya gereksinim duymayan, işçi sınıfının yönettiği planlı bir programla ekolojik krizin üstesinden gelmek mümkündür. Hatta bu bir zorunluluktur. Bu programın hayata geçmesi için “küçülme” fikirlerinin sosyalizme bulaştırılması gibi tahrifatlara gerek yoktur. Aksine, Marx ve Engels’in temellerini sağlam biçimde oluşturdukları devrimci Marksist fikirlerin ideolojik bütünlüğüne, netliğine halel getirmeden muhataplarına ulaştırılmasına, işçi sınıfının güçlü örgütlenmesinin berrak yol göstericisi olmasına emek harcanmalıdır.

10 Ekim 2015’de Ankara’da DİSK, KESK, TMMOB ve TTB tarafından düzenlenen “Emek, Barış ve Demokrasi” mitingine IŞİD canileri tarafından yapılan canlı bomba saldırısı sonucunda aralarında anaların, çocukların, işçilerin, gençlerin, ninelerin, dedelerin olduğu 104 barış karanfili hayatını kaybetti, 500’den fazla insan yaralandı. Aradan geçen 9 yılda ne acımız dindi ne öfkemiz. Siyasi iktidarın seçim öncesinde ve sonrasında önünü açtığı katliamlarla başlattığı kaotik ortam sayesinde oluşan korku iklimi ve devamında gelen faşizm, Türkiye’de bugün emekçilerin yaşadığı yoksulluğun, geleceksizliğin, durmadan körüklenen militarizmin, baskının da yapıtaşlarından biri oldu.

Çürümüşlük ve yükselen faşizm tehdidi militarizmle de sarmaş dolaş büyüyor ve her iki olgu birbirini besliyor. Ortadoğu ve Afrika’da yaşanan savaşlar göç sorununu büyütüp Avrupa’daki faşist propagandaya da malzeme oluştururken, savaşların her zaman ve her kapitalist ülkede otoriterleşmeyi körüklediği bilinen bir tarihsel gerçektir. Diğer taraftan tarihsel olarak bakıldığında faşizm içeride emekçilere karşı bir iç savaş olmakla kalmamış, genellikle dışarıda da yayılmacı, yağmacı savaşların önünü açmıştır. Birbirini besleyip büyüten bu sarmalı sonlandırmanın yegâne yolu, kapitalist sömürü sistemine son vermekten geçiyor. Faşizme ve militarizme karşı gerçek bir mücadele için birleşik işçi cephesinin inşası büyük önem taşıyor.

Karanfil Devrimi bize bıraktığı derslerle yenildi ancak emekçi kitlelerin derinden farkına varmış olduğu gücünü ve potansiyeli ortadan kaldırmadı. Yenilgiden sonra uzun yıllar işçi hareketi toparlanamamış olsa da, dünya egemenleri bir devrimi daha savuşturdukları için rahat bir nefes almış olsa da, bugün Avrupa’da ve dünya genelinde olduğu gibi Portekiz’de de işçi hareketinin yükseldiğini görüyoruz. 2008 krizinde mücadeleyi yükselten Portekiz işçi sınıfı yine 2023’te ülke çapında kitlesel grevlerle sahneye çıkmıştır. Öte yandan bu eğilime faşizmin yükselmesi de eşlik ediyor: 2023 seçimlerinde faşist parti Chega 3. parti oldu. Dünyada önderlik krizinin halen hüküm sürdüğü koşullarda Portekiz ve dünya işçi sınıfı, finans-kapitalin silahı faşizme yenik düşmemek, iktidarı alabilmek için devrimci önderliğiyle buluşmayı bekliyor.

Maliye Bakanı Mehmet Şimşek her vesileyle ekonomi programını sürdürmekte kararlı olduklarını vurguluyor. Siyasi iktidar Temmuz 2023’te startını verdiği ekonomik saldırı programını hız kesmeden, hatta hızını daha da arttırarak sürdürüyor. Eylülün ilk haftasında açıklanan Orta Vadeli Program (OVP) da tıpkı geçen yılkinde olduğu gibi iktidarın bu kararlılığını teyit eder nitelikte. Siyasi iktidar OVP’de yer alan takvimlendirilmiş hedefleri hayata geçirmek üzere kanun düzenlemeleri yapmaya hazırlanıyor. Keza önümüzdeki haftalarda Meclise gelecek olan merkezi bütçe de aynı saldırı programının bir parçası olacak.

Tecavüz ve kadın cinayetlerinde yani benzer vakalarda rejim, hele ki olay Kürt illerinde gerçekleşiyorsa, kendine yakın olanları korumayı tercih etmektedir. Siyasi iktidar, rejim yanlısı tarikatlarla veya kesimlerle işbirliği yaparak ve izlediği politikalarla toplumu karanlık bir girdabın içine itmektedir. Çocuk ve kadın cinayetlerindeki artış, bu durumun vahametini gözler önüne sermektedir. Kendini dindar olarak gösteren siyasi iktidar, çocukların geleceği ve kadınların değeri konusunda sahte söylemlerde bulunsa da yaşanan olayları örtbas etmeye çalışmaktadır.

Üçüncü Dünya Savaşı yayılıp şiddetleniyor. ABD ve İngiliz emperyalizmi, zaman zaman siyasi temsilcilerinin ağızlarından çıkan ters yönlü açıklamalara rağmen hem Ukrayna-Rusya savaşını daha da büyütmek üzere hem de Ortadoğu’da yürüyen savaşı çok daha geniş bir alana yaymak ve derinleştirmek için çaba harcıyorlar. Bugün karşımızda koca bir dünya savaşı gerçeği durmaktadır ve buna son vermenin yolu emekçilerin militarizme ve kapitalizme karşı devrimci seferberliğinden geçmektedir. Kapitalizmin yarattığı iktisadi yıkıma, yükselen faşizm tehlikesine ve büyüyen dünya savaşına karşı emeğin birleşik direniş cephesini yaratmak her yerde en acil ihtiyaçtır.

Marx bu bölümde sermayenin aşırı üretimi üzerinde durur. En uç varsayımlar altında bile sermayenin aşırı üretimi, üretim araçlarının toplumun ihtiyaçlarını fazlasıyla karşılayacağı anlamında bir mutlak aşırı üretim değildir. Bu yalnızca, üretim araçlarının sermaye olarak iş görmek ve sermaye için ek değer üretmek bakımından kapitalist üretim sürecinde tıkanıklığa sebep olacak mahiyette bir aşırı üretimdir. Bu mahiyetteki aşırı üretim olduğunda, sermaye, emeği, kapitalist üretimin “sağlıklı”, “normal” gelişiminin gerektirdiği bir sömürü derecesiyle sömürmeyi başaramayacak duruma gelir. Söz konusu sömürü derecesinin belli bir noktanın altına düşmesi, kapitalist üretim sürecindeki bozulmalara ve duraklamalara, bunalımlara, sermaye yıkımına yol açar. “Sermayenin bu aşırı üretimine az çok büyük bir göreli aşırı nüfusun eşlik etmesi bir çelişki değildir.”

Portekiz’de 47 yıl süren faşizmin çözülüş ve yıkılış süreci derslerle doludur. Faşist rejimlerin ilânihaye süremediğini, er geç çözüldüğünü ya da yıkıldığını, ancak bunun olağan burjuva rejimdeki gibi seçim sandığı yoluyla değil, iç ve dış faktörlerin zorlaması ve/veya kitlelerin mücadelesi yoluyla olduğunu gösteren bir örnektir. Portekiz’de yaşananlar, kitle hareketinde önderliğin hem olumlu hem de olumsuz yönleriyle önemini, kritik dönemeç noktalarında yaptığı hata, ihmal ve ihanetlerin nelere yol açabileceğini göstermesi açısından da incelenmeyi hak eder. Ayrıca Hitler ve Mussolini rejimleri derecesinde baskıcı olmadığı gerekçesiyle yasama, yürütme ve yargıyı tek bir korporatif devlet erkinde toplayan, sansür, baskı, işkence, siyasal ve sendikal yasaklar uygulayan bir rejimi faşizm olarak nitelendirmekte tereddüt edilmesi, bugün Türkiye örneğinde gördüğümüze benzer bir yanılgıdır.

AKP iktidarı emeklileri yoksullaştırıp erkenden ölüme mahkûm eden bilinçli bir politika izlerken, aynı zamanda toplumun sırtında bir yük olarak algılatmaya çalıştı sürekli olarak. Oysa emeklilik tarihsel mücadelelerle kazanılmış, bedeli çalışanlar tarafından çalışırken ödenmiş bir haktır ve işçi sınıfının koruması gereken hayat güvencesidir.