Kapitalizmin içinde bulunduğu tarihsel krizin önemli bir boyutunu emperyalist hegemonya krizi oluşturuyor. Dünya üzerinde yüz milyonlarca insanın hayatını doğrudan ve şiddetli biçimde etkileyen birçok gelişme bu krizin ürünüdür. Örneğin kitlelerin büyük acılar çektikleri günümüz savaşları dolaysız anlamda bu hegemonya krizinin ifadesidir. 1990’lı yılları bir kenara bıraksak bile, sadece 2000’lerden itibaren yaşanan savaşlarda milyonlarca insan hayatını kaybetmiş, milyonlarcası yaralanmış, milyonlarcası yerinden yurdundan olmuş, on milyonların yaşam koşulları kötüleşmiş, on milyonlar başka bir zillet olan göç yollarına düşmüş, göçmen oldukları ülkelerde türlü acılara katlanmak zorunda kalmışlardır.

Birçok eleştiri almış olmasına ve gerçeklikle örtüşmediği ortaya koyulmasına rağmen Poulantzas'ın tezleri, bilhassa akademik camia aracılığıyla sosyalist hareketin önüne tekrar tekrar ısıtılıp konulmuştur. Otoriterleşme eğiliminin artan ölçüde tartışıldığı bugünlerde de durum farklı değildir. Burjuva devleti, onun farklı biçimlenmelerini, olağanüstü burjuva rejimleri ele aldığı kapsamlı çalışmasında Elif Çağlı, Poulantzas’ın görüşlerini de değerlendirmiş ve eleştirmişti. Yaklaşık 20 yıl önce, 2004 yılında kaleme alınmış olan Elif Çağlı’nın Bonapartizmden Faşizme adlı çalışması günümüzde yaşanan gelişmelere de ışık tutuyor. Poulantzas’ın görüşlerinin bir kez daha parlatılmaya çalışıldığı bugünlerde, onun Marksist bir eleştirisini okuyucunun dikkatine yeniden sunmanın yararlı olacağını düşünüyoruz. Bu yazı, Bonapartizmden Faşizme kitabının Poulantzas’ın görüşlerinin eleştirisine ayrılan kısmıdır.

Hatırlanacağı gibi, sermayenin genel formülü P-M-P' şeklindedir; yani para ile üretim araçları ve emek gücü satın alınarak meta üretilir ve dolaşıma sokulur, bu metanın pazarda satılıp artı-değerin gerçekleştirilmesi sayesinde dolaşımdan daha büyük değerde para çekilmiş olur. “Bu daha büyük değer tutarını yaratan süreç, kapitalist üretimdir; onu gerçekleştiren süreç, sermaye dolaşımıdır.” Kapitalist, metayı onun kullanım değeri için ya da kendi kişisel tüketimi için üretmez. Kapitalistin gerçekten önemsediği ürün, elle tutulur ürünün kendisi değil, onun üretiminde tüketilmiş olan sermayenin değerinin üzerindeki değer fazlasıdır. Kapitalist, artı-değer üretiminde rol oynayan değişen sermaye ile bunda rol oynamayan değişmeyen sermaye arasındaki farka bakmaksızın toplam sermaye yatırımı yapar.

Rejimin faşist tabiatını döne döne kitlelere açıklamayan bir muhalefet şaibeli olmaktan kurtulamaz. Onlara bel bağlayanların sonu her zaman hüsran olmuştur ve olacaktır. Faşist rejime karşı mücadelede emekçiler için tek çıkış yolu bağımsız sınıf çıkarları temelinde örgütlenmek, sınıf örgütlerinde birleşmek ve mücadeleye atılmaktır. Bu iktidarın katkılarıyla alabildiğine yıkıcı hale gelen krizin faturasını ödemekten kurtulmanın da, tüm siyasi tutsakların özgürlüğe kavuşmasının da, demokrasi ve özgürlüklerin tesis edilmesinin de, savaş politikalarına son verilmesinin de tek yolu buradan geçmektedir!

Sendikaları, ısrarlı bir taban çalışmasıyla, mücadele örgütleri haline getirmekten başka yol yoktur. Bunu yapabilmek içinse sosyalistlerin her şeyden önce çalışmalarını sınıf içerisinde odaklamaları gerekiyor. Sınıf hareketinin yapısal sorunları, ancak onun içinde çözülebilir ama kendiliğinden değil, sınıf devrimcilerinin çabalarıyla.

Süslü cümleleri bir kenara bıraktığımızda karşımıza yine tutarsızlıkların, belirsizliklerin, içi boş temennilerin olduğu bir ekonomi programı çıkıyor. Buna rağmen program sermaye kesimlerince “umut verici” olarak değerlendirildi ve genel olarak memnuniyetle karşılandı. Çünkü programla rejim, pek çok alanda sermayeyi ihya etmeye devam edeceğini, ekonomik yıkımın faturasını asıl olarak emekçilere kesmeye dönük politikasını sürdüreceğini, sermayenin ısrarla talep ettiği “çalışma yaşamındaki düzenlemeleri” (işçilere yönelik hak gasplarını) hayata geçireceğini ilan etmiş oluyor.

Toplumun büyük çoğunluğunu oluşturan işçi sınıfının ise mevcut pozisyonunu korumaktan hiçbir çıkarı yoktur. En büyük nüfus kütlesini oluşturmasına ve üretimi gerçekleştiren sınıf olmasına rağmen, bunun ne ekonomik ne siyasi karşılığını alabilmektedir. En zor zamanlarda yine emekçiler birbirlerine sahip çıkmakta, dayanışma ve yardımlaşma elini uzatmaktalar.

Faşist rejim özellikle gayrimüslimlere yönelik nefret söylemlerinin dozunu arttırmış durumda. Örneğin tüm dünyada Hıristiyanlar 15 Ağustos’u Meryem Ana’nın göğe yükseliş günü olarak kutluyorlar ve o gün çeşitli ayinler düzenliyorlar. Fakat 2010 yılından beri her yıl Sümela Manastırında düzenlenen ayin son yıllarda hedefe konulurken, bu ayinin yapıldığı 15 Ağustos tarihi de “Trabzon’un fetih yıldönümü” olarak kutlanmaya başlandı.

Akdeniz… Geçmişten günümüze nice uygarlık görmüştür Akdeniz. Nice efsaneler, mitler doğurmuş, nice savaşlara tanıklık etmiştir bu sular. Roma döneminde Mare Nostrum adı verilmiştir Akdeniz’e. Kelime anlamı “bizim deniz”dir. İnsanların on binlerce yıldır ufkuna bakarak yeni umutlar düşlediği deniz.Geçmişte kıyısında farklı uygarlıklara, insanlığın farklı gelişim evrelerine tanıklık eden Akdeniz, günümüzde bambaşka facialara tanıklık ediyor. Her gün batan teknelerde boğulan göçmen emekçilerin, çocukların son nefeslerini hissedercesine bakıyoruz Akdeniz kıyılarına.

Rejime karşı “mücadele”yi sandığa gidip oy kullanmaya ve son derece seçmeci konulara daraltılmış bir teşhir faaliyetine indirgeyen burjuva muhalefetin pasifist çizginin dışına çıkmaktan uzak durmasının biricik nedeni kapitalist düzeni koruma kaygısıdır. Mevcut rejime karşı yürütülecek gerçek bir mücadelenin işçi sınıfının düzen sınırlarının ötesine geçmesine zemin hazırlayabileceği korkusu, sağıyla soluyla tüm burjuva muhalefeti ürkütmekte ve bu korku onu sandık ötesi bir mücadeleye girişmekten alıkoymaktadır. Sosyalist hareket açısından ise esas mesele, SSCB’nin çöküşünün ardından yaşanan ideolojik bunalıma ve tasfiyeciliğe paralel olarak legalist/parlamentarist çizginin baskın hale gelmesi ve bunun örgütsel güç kaybını daha da pekiştirmesidir.

Çeşitli evrelerden geçerek iniş çıkışlarla devam eden Ukrayna savaşı uzunca süredir bir tıkanma durumu izlenimi veriyor. Bu son döneme kadar atak evrelerini durulma evreleri takip ediyor, onları da yeniden atak evreleri izliyordu. Ancak sahadaki toprak hâkimiyeti açısından bakılacak olursa Kasım 2022’den bu yana büyük bir değişiklik olmadığı görülüyor. En son Ukrayna güçlerinin bu yaz döneminde başlattıkları taarruz da Ukrayna lehine dişe dokunur toprak kazanımlarına yol açmış değil.

Üzerinden geçen on yıllara rağmen 12 Eylül 1980 askeri faşist darbesinin işçi hareketinde ve sosyalist harekette yarattığı tahribatın izleri hâlâ silinmedi. Türkiye işçi sınıfı, örgütlerini dağıtıp parçalayan, nice canlarını içinden çekip alan, darağaçlarında sallandıran, işkencelerde katleden, sakat bırakan faşist bir diktatörlük döneminin hesabını soramadan bugünlere geldi. Bunca yıl içerisinde 12 Eylül rejimi yavaş yavaş hafızalardan da silinmeye başladı. Toplumun çoğunluğu artık 12 Eylül’ü ve yarattığı travmayı doğrudan yaşamamış insanlardan oluşuyor. Bu durum bu topraklarda zaten yeterince güçlü olmayan demokratik kültürün ve anti-faşist duyarlılığın gelişiminin önünde de bir engel teşkil ederek, günümüzdeki sivil faşist rejimin işini kolaylaştırıyor.

Temmuz ayında Meclis Genel Kurulunda yeni bir infaz düzenlemesi (7456 sayılı kanun) kabul edildi ve Erdoğan tarafından onaylandıktan sonra 15 Temmuzda Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girdi. Bu düzenlemeye göre 31 Temmuz itibarıyla Covid-19 izninde bulunan hükümlülerden denetimli serbestliğe ayrılmalarına 5 yıl veya daha az süre kalanlar tekrar cezaevine dönmeyecek ve kalan süreleri denetimli serbestlik altında infaz edilecek. Ayrıca kapalı cezaevinde bulunan ve cezasının belirli bir süresini bu kurumlarda geçiren “iyi halli” hükümlülerin de üç yıl daha erken açık cezaevine geçmeleri sağlandı.

Maraş merkezli iki büyük depremin üzerinden yedi ay geçerken, bölgede yaşamaya çalışanlar açısından sorunlar çözülmüş değil ve giderek kalıcı bir hal alıyor. Seçim öncesi gerçekleşen bu büyük depremler siyasi iktidarın hiç beklemediği bir olaydı ve ardından alınan tutumlar, yapılan saldırgan açıklamalar, yoğun bir şekilde gerçekleştirilen manipülasyon bombardımanı rejimin nasıl sıkıştığını gösteriyordu. 6 Şubatta gerçekleşen depremlerin ilk üç gününde kılını kıpırdatamayan siyasi iktidar, bir süre sonra seçim sürecini göz önüne alarak göstermelik attığı adımları sanki büyük bir iş başarıyormuş gibi sunmasıyla, televizyon ekranlarından büyük şovlar eşliğinde yardım kampanyalarının gösterilmesi gibi taktiklerle depremin yaralarını sarmaya çalıştığı algısı yaratmaya çabaladı.

Türkiye’de rejimin, sebep olduğu büyük ekonomik ve sosyal sorunlara rağmen emekçilerin çeşitli kesimlerinden destek almaya devam edebildiği ortada. Rejimin bu desteği sağlayabilmesinin ideolojik, sosyal ve siyasal nedenlerini çeşitli yazılarımızda ele aldık. Esasen din istismarına dayanan ideolojisini yaygın ve örgütlü çalışmalarla geniş kitleler nezdinde hâkim kılabilmesi, devlet gücünü totaliter biçimde tek elde toplayarak etkili biçimde kullanması, büyük medya gücüyle yığınların duygu ve düşüncelerini manipüle edebilmesi, muhalif burjuva siyasetin kapsamını, sınırlarını çizebilmesi gibi pek çok faktör bu desteğin alınabilmesini sağlıyor. Bunların yanı sıra rejimin kurduğu “sosyal yardım” mekanizmasının da özellikle en yoksul emekçilerin desteğini sağlayabilmesinde rol oynadığı açıktır.